بحران تجاری ایران-افغانستان: قطعی اینترنت طالبان، ۴۰۰ کامیون ایرانی را در مرز دوغارون زمین‌گیر کرد!
در اقدامی غیرمنتظره، قطعی گسترده اینترنت در افغانستان توسط رهبری طالبان، تجارت دوجانبه ایران و این همسایه شرقی را به چالش کشیده است. این اختلال که ظاهراً برای جلوگیری از “اشاعه فساد” از طریق شبکه‌های اجتماعی اعمال شده، نه تنها ارتباطات تجاری و پروازها را مختل کرده، بلکه منجر به توقف کامل حدود ۴۰۰ کامیون ایرانی در مرز دوغارون شده است. محمود سیادت، رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و افغانستان، این وضعیت را “زنگ خطری جدی” برای سهم ۱۰ میلیارد دلاری ایران از بازار افغانستان توصیف کرده و هشدار داده که تعلل در تسهیل امور مرزی می‌تواند فرصت‌های طلایی را به رقبایی مانند ازبکستان بسپارد.
این بحران، که ریشه در دلایل اجتماعی و مذهبی دارد و نه اقتصادی، همزمان با ظرفیت‌های عظیم همکاری در بخش‌های کشاورزی، معادن و خدمات فنی رخ داده و اعتماد سنتی دو کشور را تهدید می‌کند. صادرات فعلی ایران به افغانستان حدود ۲.۵ میلیارد دلار است، اما با اراده جدی، می‌تواند دو برابر شود—به شرطی که موانع مرزی برداشته شوند.
جزئیات بحران: از قطعی اینترنت تا صف کامیون‌ها
- علت اصلی: طالبان از شب ۳۰ سپتامبر (۸ مهر ۱۴۰۴) اینترنت را در ولایت قندهار و مناطق مرزی قطع کرد. این اقدام، سیستم‌های گمرکی الکترونیکی افغانستان را فلج کرده و خروج کامیون‌ها را متوقف نمود. حتی پس از وصل مجدد اینترنت در ۱ اکتبر (۹ مهر)، اختلالات گمرکی ادامه دارد و پذیرش کامیون‌ها محدود به ۴۰ دستگاه در روز است.
- تأثیر بر مرز دوغارون: این مرز، یکی از مهم‌ترین گذرگاه‌های تجاری شرق ایران، شاهد صف ۸۰۰ تا ۱۸۰۰ کامیون (ایرانی و افغانستانی) است. حدود ۴۰۰ کامیون ایرانی حامل کالاهای صادراتی مانند مصالح ساختمانی، محصولات کشاورزی و ماشین‌آلات، بیش از ۴۸ ساعت معطل مانده‌اند. ورود کامیون‌های افغانستانی به ایران نیز مختل شده و باعث کمبود برخی کالاهای وارداتی مانند میوه و خشکبار شده است.
- اختلالات جانبی: پروازهای مستقیم تهران-کابل و هرات لغو یا تأخیر خورده‌اند. تاجران ایرانی گزارش داده‌اند که حتی تماس‌های تلفنی و انتقال اسناد دیجیتال مختل شده، که این امر بر زنجیره تأمین تأثیر گذاشته است.
| شاخص | وضعیت فعلی | پتانسیل از دست‌رفته |
|---|---|---|
| تعداد کامیون‌های معطل | ۴۰۰ ایرانی + ۴۰۰-۱۴۰۰ افغانستانی | توقف روزانه ۲۰۰-۳۰۰ تریلی صادرات |
| ارزش تجارت سالانه | ۲.۵ میلیارد دلار صادرات ایران | هدف ۱۰ میلیارد دلار تا ۱۴۰۵ |
| بخش‌های آسیب‌دیده | کشاورزی، معادن، خدمات فنی | رقابت با ازبکستان (رشد ۳ برابری تجارت) |
تحلیل: اقتصاد فدای مذهب؟ تهدیدی برای روابط استراتژیک
به گفته سیادت، این تصمیم طالبان “ظاهراً برای کنترل محتوای اینترنتی” است، اما در عمل، اقتصاد نوپای افغانستان را فلج کرده و روابط تجاری با ایران را به خطر انداخته است. ایران، با سابقه ۴۰ ساله حضور مهاجران افغان (حدود ۵ میلیون نفر) و ظرفیت‌های فنی برتر، می‌تواند نقش کلیدی در بازسازی افغانستان ایفا کند—از پروژه‌های آبیاری تا استخراج معادن. اما اگر موانعی مانند مرزهای میلک و دوغارون حل نشود، افغانستان به سمت ازبکستان (که تجارتش با کابل ۳ برابر شده) یا پاکستان گرایش پیدا خواهد کرد.
پیامدهای اقتصادی برای ایران:
- کوتاه‌مدت: ضرر روزانه میلیون‌ها دلاری از توقف صادرات، افزایش هزینه‌های انبارداری و فاسد شدن کالاهای فصلی.
- بلندمدت: کاهش سهم بازار (افغانستان ۵% از کل صادرات غیرنفتی ایران را تشکیل می‌دهد) و تشدید رقابت منطقه‌ای. این بحران می‌تواند به کاهش اعتماد سرمایه‌گذاران و مهاجرت معکوس افغان‌ها منجر شود.
- فرصت‌ها: همکاری‌های فنی ایران (مانند پروژه‌های راه‌آهن و سدسازی) می‌تواند این بحران را به فرصتی برای دیپلماسی اقتصادی تبدیل کند، به شرطی که مذاکرات فوری با طالبان انجام شود.
کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند مشکل ظرف ۲۴-۴۸ ساعت آینده حل شود، اما تکرار چنین اقداماتی می‌تواند روابط دوجانبه را به نقطه بحرانی برساند.
اخبار مرتبط و به‌روزرسانی‌ها
- استارت همکاری بزرگ: علی‌رغم بحران، توافقی برای سرمایه‌گذاری ۳ میلیارد دلاری تاجران افغان در ایران امضا شده.
- کریدور افغانستان: طالبان طرح‌هایی برای حذف ایران از مسیرهای تجاری آسیا دارد، که این بحران را تشدید می‌کند.
- تأثیر بر ایران: قطعی اینترنت می‌تواند بر زنجیره تأمین دیجیتال (مانند پرداخت‌های آنلاین) تأثیر بگذارد.
