داغ
بازنگری سهمیه سوخت ایران در سال ۱۴۰۴: کاهش قاچاق و مشوق‌های حمایتی
جزئیات مصوبه
- منشأ پیشنهاد: این طرح توسط ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز ارائه شد و پس از بررسی در کمیسیون اقتصاد دولت به تصویب رسید.
- هدف اصلی: کاهش قاچاق سوخت از طریق بازنگری در نحوه تخصیص سهمیه‌ها، با تأکید بر مشوق‌های حمایتی برای مصرف بهینه و جلوگیری از سوءاستفاده.
- اهمیت مصوبه: به گفته فاطمه مهاجرانی، این تصمیم یکی از اقدامات کلیدی دولت برای کاهش قاچاق سوخت در سال ۱۴۰۴ است و انتظار می‌رود قاچاق سوخت نسبت به سال گذشته به‌طور چشمگیری کاهش یابد.
زمینه و دلایل
۱. مشکل قاچاق سوخت
- اختلاف قیمت: قیمت یارانه‌ای سوخت در ایران (بنزین یارانه‌ای: ۱۵۰۰ تومان، بنزین آزاد: ۳۰۰۰ تومان، گازوئیل یارانه‌ای: حدود ۳۰۰ تومان) در مقایسه با کشورهای همسایه، انگیزه قاچاق را افزایش داده است.
- آمار قاچاق: بر اساس گزارش‌ها، قاچاق روزانه سوخت در ایران بین ۲۰ تا ۴۰ میلیون لیتر است که هزینه‌های هنگفتی به اقتصاد کشور تحمیل می‌کند.
- عوامل قاچاق: به گفته جلیل سالاری، معاون وزیر نفت، صدور بارنامه‌های صوری و مهاجرت کارت‌های سوخت به مناطق مرزی از عوامل اصلی قاچاق گازوئیل هستند.
۲. نیاز به اصلاح تخصیص سهمیه
- مشکلات فعلی: تخصیص سهمیه‌های کنونی، به‌ویژه برای ناوگان دیزلی و بنزینی، با مشکلاتی مانند سوءاستفاده از کارت‌های سوخت اضطراری در جایگاه‌ها و توزیع غیرعادلانه مواجه است.
- پیشنهادهای اصلاحی: ایده‌هایی مانند تخصیص بنزین بر اساس کد ملی یا انتقال سهمیه به کارت بانکی برای افزایش شفافیت و کاهش قاچاق مطرح شده، اما هنوز به‌طور کامل اجرا نشده‌اند.
- وضعیت ناترازی: مصرف بنزین در سال ۱۴۰۴ به‌طور میانگین ۱۲۴ میلیون لیتر روزانه بوده و در تعطیلات نوروزی به ۱۳۴.۵ میلیون لیتر رسید. ناترازی بنزین (واردات ۶ میلیارد دلاری در ۱۴۰۳) ضرورت اصلاحات را تقویت کرده است.
۳. اقدامات قبلی
- از مهر ۱۴۰۳، سهمیه سوخت ناوگان حمل‌ونقل عمومی برون‌شهری بر اساس پیمایش و ثبت در سامانه سپهتن تخصیص یافت، که به کاهش ۵ میلیون لیتر قاچاق گازوئیل روزانه کمک کرد.
- طرح‌هایی مانند محدود کردن کارت سوخت برای خانوارها و الزام استفاده از کارت سوخت شخصی نیز برای کاهش سوءاستفاده اجرا شده است.
- طرح سوخت‌گیری در مسیر برای کامیون‌ها، که سوخت‌گیری را به جایگاه‌های مسیر حمل بار محدود می‌کند، قاچاق گازوئیل را تا ۸ میلیون لیتر روزانه کاهش داده است.
تغییرات احتمالی در سهمیه سوخت
هرچند جزئیات دقیق تغییرات هنوز اعلام نشده، اما بر اساس اظهارات مهاجرانی و منابع موجود، این بازنگری ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تمرکز بر پیمایش: تخصیص سهمیه سوخت برای ناوگان دیزلی (مانند کامیون‌ها) بر اساس مسافت طی‌شده و ثبت در سامانه‌های هوشمند مانند سپهتن یا سیپاد.
- کاهش سهمیه غیرضروری: محدود کردن سهمیه برای خودروهای غیرفعال یا کارت‌های سوختی که در مناطق مرزی استفاده می‌شوند، برای جلوگیری از قاچاق.
- مشوق‌های حمایتی: ارائه سهمیه‌های اضافی برای رانندگان قانونمند یا ناوگان فعال با بارنامه معتبر، به‌منظور تشویق رفتارهای مسئولانه.
- نظام سه‌نرخی گازوئیل: گازوئیل در سه نرخ عرضه می‌شود:
- یارانه‌ای: حدود ۳۰۰ تومان برای حمل‌ونقل عمومی و کشاورزی.
- نیمه‌یارانه‌ای: حدود ۱۵,۰۰۰ تومان برای مصرف مازاد ناوگان سنگین.
- آزاد: بین ۲۸,۵۰۰ تا ۴۲,۰۰۰ تومان برای مصرف خارج از زنجیره رسمی.
- انتقال سهمیه به کارت بانکی: بر اساس قانون بودجه ۱۴۰۴، سهمیه بنزین ممکن است از کارت سوخت به کارت بانکی منتقل شود، که از مرداد ۱۴۰۴ اجرایی خواهد شد. این طرح در برخی جایگاه‌های تهران به‌صورت آزمایشی آغاز شده است.
واکنش‌ها و بازتاب‌ها
- شبکه‌های اجتماعی: در X، کاربران با هشتگ‌های #سهمیه_سوخت و #قاچاق_سوخت نظرات متفاوتی داشتند. برخی از رانندگان، به‌ویژه کامیون‌داران، از کاهش سهمیه‌ها و مشکلات ثبت پیمایش در سامانه‌ها گلایه کردند: «من داخل تهران کار می‌کنم، بارنامه دولتی ندارم، حالا سهمیه‌ام قطع شده!»
- کارشناسان انرژی: سهیل محمودیان، کارشناس انرژی، پیشنهاد تخصیص ۳۰ لیتر بنزین ماهانه به هر فرد را مطرح کرد تا یارانه‌ها عادلانه‌تر توزیع شود و قاچاق کاهش یابد.
- منتقدان: برخی کاربران در X معتقدند که قاچاق سوخت عمدتاً توسط شبکه‌های بزرگ انجام می‌شود و کاهش سهمیه رانندگان معمولی، مانند تاکسی‌داران یا کامیون‌داران، عادلانه نیست.
تحلیل و چشم‌انداز
- چرا مهم است؟: قاچاق سوخت سالانه میلیاردها دلار به اقتصاد ایران زیان وارد می‌کند. این مصوبه با هدف شفافیت و عدالت در توزیع سوخت، می‌تواند بخشی از این خسارت را جبران کند.
- چالش‌ها: اجرای طرح‌های مبتنی بر سامانه‌های هوشمند (مانند سپهتن و سیپاد) نیازمند زیرساخت‌های قوی و همکاری رانندگان است. همچنین، افزایش قیمت سوخت آزاد ممکن است بر هزینه‌های حمل‌ونقل و قیمت کالاها تأثیر بگذارد.
- مزایا: کاهش قاچاق، بهینه‌سازی مصرف سوخت و حمایت از رانندگان قانونمند، از نتایج بالقوه این مصوبه است. طرح‌هایی مانند سوخت‌گیری در مسیر و نظارت آنلاین، شفافیت را افزایش داده‌اند.
جمع‌بندی
مصوبه بازنگری سهمیه سوخت در سال ۱۴۰۴، گامی مهم برای کاهش قاچاق سوخت و مدیریت بهینه منابع انرژی ایران است. با تمرکز بر پیمایش، مشوق‌های حمایتی و فناوری‌های نظارتی، دولت امیدوار است زیان‌های اقتصادی قاچاق را کاهش دهد. با این حال، موفقیت این طرح به اجرای دقیق، زیرساخت‌های مناسب و جلب رضایت رانندگان وابسته است
